FLORNATUR ROBIA

Projekt FlorNatur ROBiA

Ocena stanu populacji oraz ochrona ex situ wybranych dziko rosnących gatunków roślin
rzadkich i zagrożonych na terenie Polski 

Przedsięwzięcie realizowane przez Radę Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce, dofinansowane ze środków krajowych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w ramach Programu priorytetowego 6.1 Ochrona przyrody i krajobrazu (I obszar tematyczny ochrona ex situ gatunków prawnie chronionych oraz wpisanych na czerwone listy lub umieszczonych w czerwonych księgach gatunków zagrożonych).

Celem projektu było zgromadzenie i zachowanie nasion rzadkich i chronionych gatunków roślin, wytypowanych przez doświadczonych botaników. W projekcie wzięło udział łącznie 6 instytucji zajmujących się ochroną przyrody w Polsce - pięciu konsorcjantów: PAN Ogród Botaniczny CZRB w Powsinie, Leśny Bank Genów Kostrzyca, Ogród Botaniczny UMCS w Lublinie, Ogród Botaniczny UAM w Poznaniu, Śląski Ogród Botaniczny oraz Rada Obrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce (mająca siedzibę w CEPiE ŚOB Mikołowie) jako lider i beneficjent projektu. Dofinansowanie projektu w wysokości 95% poniesionych kosztów udało się uzyskać z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Na podstawie wiedzy i doświadczenia konsorcjantów, wytypowano łącznie 33 gatunki roślin z 75 stanowisk. Śląski Ogród Botaniczny podobnie jak pozostali realizatorzy projektu, zajmują się zbiorem nasion z 15 stanowisk wytypowanych przez lokalnych botaników. Były to gatunki ujęte w Czerwonej Liście Roślin i Grzybów Polski w kategorii zagrożenia Ex (wymarłe i zaginione) i E (wymierające – krytycznie zagrożone) oraz gatunki o kategorii zagrożenia V (narażone – zagrożone wyginięciem), a także gatunki zawarte w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin (w kategorii zagrożenia EW – wymarłe w naturze, CR – krytycznie zagrożone, EN – zagrożone oraz VU – narażone) (Mirek i in., 2006; Mirek i in. 2001).

Po zebraniu nasiona w specjalny sposób oczyszczono, suszono i sprawdzono pod kątem zdolności do kiełkowania. Obecnie są one przechowywane w temperaturze -35°C. Zabiegi te powodują, że nasiona przez długi czas pozostaną zdolne do kiełkowania. Poza zbiorem nasion w ramach projektu zebrano również próbki gleby w celu przeprowadzenia analiz w laboratorium. Pozwoliło to sprawdzić, czy miejsca te charakteryzują się właściwym składem gleby dla danego typu siedliska. Ocenie podane zostały również stanowiska występowania gatunków, co miało na celu m.in. sprawdzenie, czy liczebność jest stabilna oraz czy istnieje ryzyko zniszczenia go.

Instytucje, które uczestniczyły w realizacji projektu:

• Śląski Ogród Botaniczny w Mikołowie ul. Sosnowa 5, 43-190 Mikołów;
• Ogród Botaniczny UMCS ul. Sławinkowska 3, 20-810 Lublin 63;
• PAN Ogród Botaniczny CZRB ul. Prawdziwka 2, 02-973 Warszawa 76;
• Ogród Botaniczny UAM ul. Dąbrowskiego 165, 60-594 Poznań;
• Leśny Bank Genów Kostrzyca ul. Miłków 300, 58-535 Miłków;
• Rada Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce ul. Sosnowa 5, 43-190 Mikołów.

Stanowiska, z których zostały zebrane nasiona gatunków wskazach przez Śląski Ogród Botaniczny:

Projekt FlorNatur ROBiA pozwolił znacząco doposażyć Śląski Bank Nasion w sprzęt niezbędny do ochrony zasobów genowych roślin. Najważniejsze z zakupionych urządzeń i jednocześnie najkosztowniejsze to zamrażarka laboratoryjna z funkcją zamrażania do - 40°C, komora klimatyczna umożliwiająca wzrost roślin w kontrolowanych warunkach, higrometr pozwalający na precyzyjne określenie wilgotności nasion oraz destylator i suszarka laboratoryjna. Dodatkowo zakupiono precyzyjną wagę laboratoryjną, przenośną lodówko-zamrażarkę, netbooka oraz agregat prądotwórczy, który będzie wykorzystywany do zasilania przede wszystkim zamrażarki w sytuacjach gdy pojawią się przerwy w dostawach prądu. Jest to bardzo istotne, ponieważ wzrost temperatury w krótkim czasie mógłby doprowadzić do zmniejszenia żywotności nasion.

Realizacja projektu Flor Natur ROBiA pozwoliła na utworzenie sieci 5 banków nasion w Polsce, które zajmą się ochroną lokalnej flory. Do tej pory bowiem za ochronę zasobów genowych flory naszego kraju odpowiadały dwie instytucje – PAN Ogród Botaniczny Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej w  Powsinie, posiadający aktualnie największą w Polsce liczbę zebranych próbek nasion oraz Leśny Bank Genów Kostrzyca specjalizujący się w ochronie gatunków lasotwórczych. Istnienie kilku organizacji zajmujących się zbiorem nasion jest zasadne, ponieważ wszystkie zebrane próbki (szczególności gatunków najrzadszych) powinny mieć swoje duplikaty w innych bankach, ponieważ zapewnia to ochronę m. in. na wypadek katastrofy naturalnej lub spowodowanej działalnością człowieka a co za tym idzie zniszczenia zbioru.     

Mapa przedstawiająca zasięg przestrzenny projektu