PRZYSZKOLNE OGRODY SIEDLISKOWE

Ogrody Siedliskowe – lokalne centra edukacji przyrodnicznej

Śląski Ogród Botaniczny w roku 2013 był beneficjentem projektu "Ogrody siedliskowe - lokalne centra edukacji ekologicznej", dofinansowanego ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. W ramach tego projektu zaproponowano nową formę aktywizacji społeczności lokalnej wokół edukacji przyrodniczej dzieci i młodzieży prowadzonej na terenie tzw. Ogrodu Siedliskowego (OS) znajdującego się na terenie należącym do Szkoły lub stowarzyszenia. W ramach projektu założono 5 OS, każdy z nich odtwarza cenny fragment przyrody (np. rezerwatu) znajdujący się na terenie danej gminy. Pozwala to pogodzić edukację ekologiczną z ochroną przyrody - tereny cenne przyrodnicza zostają odciążone od nadmiernej liczny grup odwiedzających. Prawidłowo przygotowane i pielęgnowane ogrody siedliskowe nie odstają składem gatunkowym roślin od terenów naturalnych (np. rezerwatów), dlatego też dzieci i młodzież uczestniczące w zajęciach na terenie OS mogą w pełni poznać florę terenów naturalnych.

W projekcie wzięło udział pięć 3-osobowych zespołów, głównie nauczycieli, którzy powołali stowarzyszenia i utworzyli ogrody siedliskowe przy szkołach (4 zespoły). Jeden z ogrodów siedliskowych został utworzony na terenie Śląskiego Ogrodu Botanicznego. W ramach projektu uczestnicy wzięli udział w wykładach, warsztatach stacjonarnych i terenowych oraz w szkoleniach (200 godzin) które przygotowały ich do realizacji celów projektu.

Od 2014 roku na terenie ogrodów siedliskowych prowadzone są zajęcia edukacyjne, grupy zainteresowane udziałem w warsztatach mogą zgłaszać się bezpośrednio do wybranych szkół:

OS przy Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 5 w Gliwicach
Obszar przeznaczony na OS ma powierzchnię ok. 260 m². Jest to teren skweru obwiedzionego murkiem w obrębie wewnętrznego dziedzińca szkoły. W warstwie drzew znajdują się ozdobne formy głogu jednoszyjkowego posadzone w jednej linii. Na tym terenie utworzono zarośla kserotermiczne oraz łąkę świeżą. Strefa niskich zarośli zapewni dogodne siedlisko dla ptaków. Trzecim siedliskiem są murawy naskalne. Posadzono dziką różę, kalinę, śliwę tarninę, głogi oraz graby. W celu utworzenia zbiorowiska łąki rajgrasowej wysiane zostały odpowiednie mieszanki nasion. Mimo stosunkowo niewielkich rozmiarów ogród ten daje duże możliwości prowadzenia edukacji, zarówno związanej z botaniką jak i z zoologią. Wynika to z faktu utworzenia aż trzech typów siedliska. Zakrzewienia kserotermiczne doskonale nadają się do obserwacji ptaków - zarówno wiosną i latem podczas lęgów, jak i jesienią i zimą podczas żerowania. Łąka świeża nadaje się do obserwacji bezkręgowców – w szczególności owadów, których obserwacje można też będzie prowadzić w murawach naskalnych. Ciekawym aspektem edukacji będzie również badanie interakcji pomiędzy siedliskami.

OS przy Gimnazjum nr 10 w Gliwicach
Teren przeznaczony pod OS składa sie z dwóch części - łąki rajgrasowej oraz grądu. W miejscu wykonania grądu (ok. 100 m²) nasadzono graby, klony, dęby oraz trzmielinę. Wykonano wysiew mieszanki złożonej z nasion rajgrasu, kwiatów polnych oraz nasion łąkowych. W ciągu 5 lat planuje się posadzenie gatunków runa, jednak dopiero wówczas gdy obecne rośliny podrosną, tak aby dawały odpowiednie zacienienie. Do łąki (ok. 100 m2) nauczyciele pozyskali nasiona roślin łąkowych, które będą sukcesywnie dosiewane w przyszłych latach, w celu ograniczenia dominacji rajgrasu i wzbogacenia różnorodności biologicznej siedliska łąkowego. Łąka rajgrasowa wzbogacona o terofity polne jest miejscem przydatnym do zaprezentowania bioróżnorodności kształtowanej przez człowieka. Na obszarze grądu prowadzić można aktywności polegające na poznawaniu gatunków runa oraz zajęcia z zakresu dendrologii i ekologii lasu.

OS przy Szkole Podstawowej nr 51 w Katowicach
Pod OS przeznaczono dwa odrębne tereny. Jeden z nich tworzy stroma skarpa o długości około 40 m. Zagospodarowano ją poprzez utworzenie łąki. Zbyt duże nachylenie eliminuje roślinność drzewiastą oaz krzewiastą, jednak niewielkie wypłaszczenie znajdujące się w górnej części posłuży do utworzenia niewielkiego pasa czyżni. Natomiast drugi, płaski teren przeznaczono na buczynę. Ze względu na brak możliwości uzyskania całkowicie naturalnego charakteru siedliska na skarpie (co wynika z obecności płyt betonowych), teren ten może posłużyć jako miejsce obserwacji roślinności kserotermicznej lub prowadzenia niewielkich badań polegających na zakładaniu powierzchni doświadczalnych. Natomiast niewielka buczyna posłuży do nauki gatunków runa oraz do prowadzenia zajęć z zakresu dendrologii i ekologii lasu.

OS założony (przez niezależnych, zewnętrznych edukatorów) na terenie Śląskiego Ogrodu Botanicznego
Wybrany obszar (ok. 600 m²) stanowiła zdegenerowana murawa kserotermiczna znajdująca się w obrębie Śląskiego Ogrodu Botanicznego w Mikołowie. Jest to teren, na którym zaprzestano ekstensywnego wypasu, co doprowadziło do pojawienia się gatunków ekspansywnych takich jak jeżyna czy trzcinnik. Zaproponowane siedlisko to murawa kserotermiczna i zarośla czyżni. Teren ten wymagał dosiania gatunków murawowych oraz w przyszłości wprowadzenia ekstensywnego wypasu. Wysiano mieszankę nasion gatunków murawy kserotermicznej oraz zasadzono sadzonki głogu jednoszyjkowego. Ze względu na potencjał biotyczny i abiotyczny terenów przylegających do obszaru wyznaczonego pod ogród siedliskowy, istnieje możliwość powiększenia zarówno murawy kserotermicznej jak i czyżni. Obszar daje możliwość prowadzenia edukacji m. in. dotyczącej roli człowieka z zachowaniu i kształtowaniu bioróżnorodności.

OS przy Zespole Szkół Ogrodniczych w Bielsku Białej
Miejsce utworzenia ogrodu siedliskowego to teren o rozmiarze 51 arów. Utworzono na nim siedlisko Natura 2000 - żyzna buczyna karpacka, która niegdyś zajmowała prawie cały obszar regla dolnego w Karpatach. W drzewostanie dominuje buk, w mniejszej ilości występują m.in. jodła i świerk. W warstwie runa występują geofity, w tym liczne gatunki objęte ochroną prawną. W ramach przygotowań do założenia OS teren został zbronowany i opryskany efektywnymi mikrobami w celu zapewnienia odpowiedniej flory bakteryjnej. Sadzonki buka pozyskano z Nadleśnictwa oraz ze zbiorów własnych szkoły. Zasadzono ponadto sadzonki kaliny i jodły. W przyszłości proponuje się wzbogacenie siedliska o gatunki geofitów typowych dla żyznej buczyny Aby jednak to wykonać posadzone już sadzonki będą musiały podrosnąć, aby zapewnić odpowiednie zacienienie dla roślin runa. Ze względu na specyfikę siedliska (las), na terenie OS obecnie odbywać się mogą głównie zajęcia związane z życiem w glebie i poszukiwaniem śladów (tropów i innych przejawów życia) zwierząt. Docelowa edukacja obejmować będzie zapoznawanie się z gatunkami runa oraz zajęcia z zakresu dendrologii i ekologii lasu.

PLANY DZIAŁALNOŚCI OGRODÓW SIEDLISKOWYCH NA ROK 2015:

Ogród Siedliskowy przy Gimnazjum nr 10 w Gliwicach

Ogród Siedliskowy przy Śląskim Ogrodzie Botanicznym

Ogród Siedliskowy przy Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 5 w Gliwicach

Ogród Siedliskowy przy Zespole Szkół Ogrodniczych w Bielsku-Białej

 Minigaleria - murawa kserotermiczna przy Śląskim Ogrodze Botanicznym w 2015 roku