ŚLĄSKI BANK NASION
Śląski Bank Nasion
| Od 2011 roku w Śląskim Ogrodzie Botanicznym funkcjonuje regionalny bank nasion. Głównym celem jego założenia jest przechowywanie nasion gatunków rzadkich i ginących ważnych dla terenu Górnego Śląska. Dodatkowo bank ten gromadzi nasiona gatunków charakterystycznych dla określonych typów siedlisk. Często nie są one zagrożone wyginięciem, jednak odgrywają bardzo ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu zbiorowisk, w skład których wchodzą. Zebrane nasiona będą wykorzystywane do reintrodukcji gatunków, odtwarzania siedlisk oraz wzmacniania populacji. W ŚBN zgromadzone są nasiona zebrane na terenie portu lotniczego „Katowice” w Pyrzowicach, gdzie realizowany był projekt pn. Translokacja chronionych gatunków roślin i fragmentów zbiorowisk z terenu MPL „Katowice” w Pyrzowicach. Zebrano nasiona m.in. goryczki wąskolistnej (Gentiana pneumonanthe) i kosaćca syberyjskiego (Iris sibirica). Kolejny projekt, który wymagał zbioru nasion, to Ochrona i odbudowa zdegradowanych i zagrożonych siedlisk: muraw kserotermicznych, naskalnych i łąk świeżych na terenie Parku Krajobrazowego „Góra św. Anny”, zrealizowany przez Zespół Opolskich Parków Krajobrazowych. W ramach realizacji tego projektu zebrano nasiona m.in. takich gatunków, jak przytulia północna (Galium boreale) i ożanka pierzastosieczna (Teucrium botrys). Zasoby Banku wzbogaciły się również o nasiona 15 rzadkich i chronionych gatunków, których nasiona zostały zebrane w ramach projektu Flor Natur ROBiA („Ocena stanu populacji oraz ochrona ex situ wybranych dziko rosnących gatunków roślin rzadkich i zagrożonych na terenie Polski”), realizowanego w latach 2013-2015. Zebrano diaspory m.in. gęsiówki uszkowatej (Arabis recta) i tłustosza pospolitego dwubarwnego (Pinguicula vulgaris subsp. bicolor). |
Fot. Nasiona sasanki otwartej (Pulsatilla patens). |
Metodyka zbioru i przechowywania nasion
Właściwe przygotowanie do zbioru nasion oraz jego przeprowadzenie ma kluczowe znaczenie. Pozyskanie materiału genetycznego w formie w pełni żywotnych, prawidłowo wykształconych nasion, stanowi punkt wyjścia do kolejnych etapów, skutkujących zabezpieczeniem materiału genetycznego w niskich temperaturach. W trakcie prac terenowych dodatkowo opisywany jest stan siedliska oraz stan populacji gatunku, którego dotyczy zbiór w obrębie stanowiska na podstawie terenowej inwentaryzacji.
Zgodnie z Podręcznikiem zbioru nasion ENSCONET (European Native Seed Conservation Network) w przypadku każdego z gatunków rzadkich i zagrożonych stosowane są następujące zasady zbioru nasion:
- uzyskanie wymaganych zezwoleń na zbiór dla poszczególnych gatunków;
- wyprawy na zbiór nasion są przygotowywane w sposób bardzo dokładny;
- zbierane będzie od 10% do 20% dojrzałych nasion dostępnych w dniu zbioru;
- zapewniona zostaje największa możliwa losowość prób, a nasiona zbierane są ze wszystkich osobników, a nie tylko z posiadających największą liczbę nasion;
- nasiona są sprawdzane pod względem występowania wśród nich pustych, niedojrzałych i spasożytowanych;
- nasiona zbierane są do woreczków dzianinowych lub torebek papierowych;
- zbieracze unikają zbioru nasion i owoców niedojrzałych;
- określona zostaje dokładna lokalizacja stanowiska.
 |
 |
Fot. Siewki w Śląskim Banku Nasion Fot. Zbiór nasion ze stanowisk naturalnych
Po przewiezieniu do banku nasion w ŚOB, zebrany materiał poddany jest dalszym procedurom, opracowanym przez ENSCONET i opisanym w podręczniku „Zalecenia i protokoły banków nasion”:
· Czyszczenie
Oczyszczanie ma na celu usunięcie nasion uszkodzonych, a także szczątków roślinnych, na których rozwijać mogą się patogeny.
· Suszenie i kontrola wilgotności
Nasiona suszone są do stanu wilgotności względnej równoważnej wynoszącej ok. 15%.
· Pakowanie
Próbki pakowane są do różnych rozmiarów słoików szklanych z zamknięciem typu „wek”, gdyż odznaczają się one największą szczelnością. W każdym słoiku umieszczana jest saszetka z żelem krzemionkowym z indykatorem wilgotności, by móc kontrolować szczelność.
· Przechowywanie
Obecnie nasiona są przechowywane w temp. 4°C oraz -24°C, w zależności od tego jaki jest przewidywany czas przechowywania nasion.
· Kiełkowanie
W przypadku konieczności pozyskania siewek, nasiona są kiełkowanie w pokoju hodowlanym. Uzyskane w ten sposób rośliny są następnie wykorzystywane w realizowanych projektach.
· Baza danych
Dane dotyczące zbioru uzyskane przez zbieraczy oraz dotyczące poszczególnych etapów przygotowywania nasion do przechowywania są na bieżąco wprowadzane do bazy danych.
Fot. Kontrola czystości nasion
Fot. Komora klimatyczna oraz zamrażarka do przechowywania nasion